◄ index ◄ De koningsstijl en -balk en de krukzolder - blad 8 BLAD 9 blad 10 - De kap, de windpeluw en de lagers ►
De krukas en het krukwiel.
De krukas.
De kast staat op zijn plek. De molenmakers staan klaar voor de volgende taak. Het plaatsen van de krukas en het krukwiel.
De tekening in het Groot Volkomen Moolenboek wordt opnieuw geraadpleegd. De maten van de krukas worden opgemeten en de smid krijgt de opdracht om de krukas te smeden. Het krukwiel wordt bestudeerd en aangepast aan de realiteit. Op de tekeningen van Het Amsterdamsche Wapen komen niet alle aanzichten met elkaar overeen. De wielen zijn daardoor op detail niet betrouwbaar. Het boek 'Molenwielen' van Anton Sipman moet uitkomst bieden.
De tekening uit het Groot Volkomen Moolenboek van de krukzolder.
De smederij.
Penterbak neemt je even mee naar Arnhem. Daar staat in "Het Nederlands Openlucht Museum" een smederij waar de krukas zal worden gesmeed. De smid, werkzaam op het museumterrein, is toevallig ook paltrokmolenaar dus ervaren met smeden en krukassen.
De smederij op het museumterrein...
...waar het smidsvuur brandt..
...en het aambeeld zingt...
....daar wordt een krukas gesmeed.
Maar hoe Mark dit klusje nou precies klaarde? Dat vertellen we niet. Dat blijft het geheim van de smid.
De krukas is afgeleverd op de molenwerf. Nog zwart van het smeden en iets te lang. Ook moeten de krukaslagers nog worden rondgeslepen.
Het krukwiel
Omdat de tekening in het Groot Volkomen Moolenboek geen nauwkeurige details vertonen van het krukwiel, is er passend wiel uitgekozen uit 'Molenwielen' van Anton Sipman. Het meest geschikte wiel bleek de onderstaande tekening van het krukwiel van houtzaagmolen 'De Heesterboom' te Leiden te zijn.
In vergelijking is dit wiel (142 cm diameter en 41 staven) te groot voor Het Amsterdamsche Wapen. Paltrokken hebben doorgaans kleinere krukwielen. Het krukwiel zal moeten worden aangepast. Een wiel van ca. 90 cm met 31 staven komt het best overeen met de maat en steek van het bovenwiel.
Het wiel is opnieuw getekend en de eerste platen liggen te wachten op bewerking.
De delen worden met een pen en spatpen verbonden.
De molenmakers bereiden de montage voor.
De staven van het schijfloop worden van pokhout gemaakt. De vierkante latjes worden voorbewerkt met een klein handschaafje.
Een strookje staal met een gat ter grootte van de staafdiameter. Een steekbeitel staat met de punt gelijk met de buitenkant van het gat. Het voorbewerkte stokje zit vast in de kop van een boormachine. Het begin van het stokje is spits gesneden en past al in het malgat. Al draaiend met de machine raakt de beitel het overtollige hout en snijdt dit af. Het staafje wordt al draaiende het malgat ingeduwd en komt er als zuiver rondhout uit.
Als de stokjes zijn afgekort op iets meer dan de volle lengte, kunnen de pennetjes worden afgedraaid. De beitel wordt aan de andere kant van het plaatje met het malgat geklemd. De beitelpunt wordt net zo ver voorbij het malgat afgesteld als nodig is voor de pendikte. Elke staaf wordt twee maal in de boorkop geklemd en door het malgat geleid. Daar doorheen gekomen treft het staafje de punt van de beitel en wordt afgedraaid. Een blokje achter de beitel dient als stop zodat de pennetjes van de staven allemaal even lang worden. Uiteindelijk zijn er 31 staafjes nodig voor het krukwiel.
De platen van het schijfloop zijn aaneen gelijmd en vlak geschuurd. De werktekening is met dubbelzijdig tape precies op de juiste plek geplakt. Gecentreerd op het vierkante gat. Met behulp van een priem worden de harten van de te boren gaatjes aangeprikt. Dit wordt maar op één van de schijven gedaan.
Beide schijven zijn, ook weer met dubbelzijdig tape, op elkaar gelijmd en gecentreerd met een zuiver op maat gemaakte vierkante prop. De beide platen liggen niet in dezelfde richting op elkaar. De ene plaat ligt 'met de zon mee', de andere ligt 'tegen de zon in'. De lassen van de platen liggen daardoor niet recht tegenover elkaar, waardoor de sterkte van het schijfloop verbetert. Met de boormachine worden de gaten voor de pennetjes in de beide schijven gelijktijdig, doorgeboord.
Het resultaat aan de onderkant nadat het even is opgeschuurd.
Omdat de kop van de staven verzonken staan in de schijven worden hiervoor de kamers geboord. De boordiepte wordt nauwkeurig ingesteld en de kamers worden daarna, in beide platen, stuk voor stuk uitgeboord.
De schijven zijn gereed. De pengaten zijn vierkant uitgestoken. (De afgedraaide pennetjes zijn door mij niet vierkant gemaakt maar dat had eigenlijk wel gemoeten.) De beide gaten die vier maal op het hart gericht staan, zijn voor de stutstaaf en de trekbout. De binnenste vier gaten zijn voor de stutstaven. Deze houden de beide platen op afstand, omdat bij het opwiggen de platen hier naar elkaar toe zouden kunnen worden gedreven. De bouten houden alle onderdelen bijelkaar. De gaatjes in groepjes van drie zijn later gevuld met houten pennen. De werkelijke verbinding van de velgplaten.
Het krukwiel is gereed en de krukas is opgepoetst, op lengte gemaakt en geslepen. Het boshout is op maat gemaakt. Eén helft ligt onder de krukas de andere helft op de schragen. Het boshout is precies pas gemaakt om het vlak gesmede deel van de krukas. Hierdoor is het krukwiel verankerd met de krukas en kan nooit doorslippen.
Het krukwiel wordt met 16 wiggen vastgezet op de bos en de wiggen worden geborgd met wouterlatjes.
Het ophijsen van de krukas.
Klaar om naar boven te gaan.
Maar... er zitten zes afwijkende staven in het schijfloop. Hoe zit dat? Dit zijn zes 'schietstaven'. Deze staven kunnen aan de zichtzijde worden uitgenomen. Als de paltrokmolen om een of andere reden moet draaien zonder de krukas aan te drijven, dan worden deze staven verwijderd waardoor het bovenwiel de ruimte krijgt. De zes schietstaven zijn gedraaid van de meest gebruikte houtsoort voor de staven van een schijfloop: Palm- of Buxushout.
De molenmaker plaatst de lagers voor de krukas.
De krukas wordt tussen de pollenbalken neergelaten. De posities van de krukbochten bepalen uiteindelijk de definitieve plaatsen van de pollenbalken. De ruimtes naast de krukbochten zijn beperkt. Daarom is in de meeste pollen nog een kamer gehakt om de krukbocht alle vrijheid te geven.
De schrank is nog steeds actief bij de montage van de molen.
Een aardig plaatje met uitzicht op de werktafel van penterbak.
De krukas is met alle lagers opgesloten.
Toch nog twee extra onderdelen. Op de bodem is een vulhout geplaatst om de krukas iets hoger te krijgen. Bovenop is tevens een keephout geplaatst. De metaalhouten en de wiggen zijn nog niet allemaal geborgd.
Een kijkje vanaf de onderkant. De pennen van de pollen met de wiggen. Eén pollenbalk ligt nog scheef en moet nog op zijn plek gelegd worden.
Nu liggen de pollenbalken op hun plek. De krukbochten kunnen vrij in de rondte.
De tekening is even in het spiegelbeeld afgedrukt voor een aardige vergelijking met de voorgaande afbeelding.
◄ index ▲top blad 9 door naar blad 10 - de kap, de windpeluw en de aslagers ►
Bijgewerkt: 11-12-2016 /amsterdamblad09.html