◄ Index     ◄ Penterbak modelbouw      ◄ Het Amsterdamsche Wapen     ▼        Mallejaninfo ►

 Model: Een Mallejan.     Schaal: 1:20.     Bouwjaar:zoek     Bron: Bouwtekening NVM tek.nr.40.38.011 schaal 1:10.

Voorwoord:

Eindelijk het is zover. Ook de mallejan is gereed. De bouw van een mallejan stond al heel lang op mijn verlanglijstje. Twee van mijn modellen konden wel wat stoffering gebruiken. Een molenaarskar past prima bij een standerdmolen en bij de houtzaagmolen hoort een mallejan. Bij de Nederlandse Vereniging voor Modelbouwers vond ik de bouwtekening voor deze kar. Op de linkeronderhoek van één van de bladen staat vermeld:  Deze kleine mallejan was tentoongesteld op de expositie "Des Gerusten Lantmans" in het Rijksmuseum voor  Volkskunde. "Het Nederlands Openluchtmuseum" te Arnhem. 28 augustus 1976.  De opgemeten mallejan waar de tekening van is gemaakt stamt uit ca. 1900.

 Alle onderdelen van de mallejan zijn gemaakt van iepenhout. Zoals  je mag verwachten: gezaagd op de Eenhoorn en aan de buitenlucht gedroogd.

De mallejan bestaat uit hoofdzaak uit een houtconstructie  en een kromme as voorzien van twee houten wielen.

De houtconstructie bestaat uit een lange balk die op het achtereind gekoppeld is met een verhoogd asblok. Dit asblok fungeert samen met de balk als hefboom om een boomstam van de grond te kunnen tillen waardoor deze stam getransporteerd kan worden. Hierboven zie je de houten onderdelen samen met de kromme wielas.

De stalen as is niet gebogen maar uitgezaagd, de bocht rondgevijld en zo ook de overige zijden van de wielas. De hefboom wordt verder nog versterkt door twee schoren en een dik blok bovenop het asblok. De as is ingelaten in de onderkant van dit asblok en wordt later met twee stroppen verbonden. De twee houten wielen bestaan elk uit 22 houten delen; 7 velgdelen, 14 spaken en de naaf. Omdat alles wat aan de kleine kant is moet ik op een slimme manier aan het werk.

Om de zeven smalle velgdelen te kunnen maken en ze ook nog zuiver rond te houden, wordt er eerst een werktekeningetje van het wiel gemaakt. Dit tekeningetje wordt op een plaatje MDF geplakt en overtrokken met transparant sellotape. Uit een strook iepenhout worden 7 taartpuntjes gezaagd met de houtdraad over de velglengte. Deze 7 deeltjes moeten zeer nauwkeurig op elkaar pas worden gemaakt en ook in het midden moeten ze nauwkeurig aansluiten. De deeltjes mogen niet aan elkaar gelijmd worden anders kan er later niks meer aan bewerkt worden.  De 7 deeltjes worden met sellotape aan één kant en met crèpetape of schilderstape aan de andere kant met elkaar verbonden tot een vaste schijf. Nu kan de velg met de passer worden afgetekend en uitgezaagd.

Als eerste is de buitenomtrek afgewerkt op de schuurschijf. Daarna is met de figuurzaag de velg losgezaagd uit de schijf. Met een beetje geluk blijft de tape op zijn plek zitten en kan de binnenzijde worden afgewerkt. Als dit gereed is worden de 7 deeltjes eerst duidelijk genummerd zodat ze ten alle tijden op de juiste volgorde  blijven om een mooi rond wiel te garanderen.

Het maken van de spaken was een kleine hindernis, want hoe krijg je er 28 exact gelijk aan elkaar? Even lang, taps en voorzien van twee pennetjes die ook nog onder een schuine hoek staan? 25 mm lang en 2-3 mm dik en breed!

Als volgt:

Een strook iepen van 3 x 30 mm doorsnede wordt aan de kop op de schuurband taps geschuurd en nagemeten. Als de schuinte voldoet wordt het nodige gedeelte op de cirkelzaag naukeurig afgekort. Opnieuw wordt de lat taps geschuurd, nagemeten en weer afgekort. Tot zes keer toe. Nu is er genoeg materiaal om later de benodigde spaken te kunnen afzagen. Maar eerst moeten de pennetjes aan de smalle kant gezaagd worden.

Goed gereedschap is het halve werk. Sinds kort ben ik in het bezit van de grotere tafelcirkelzaagmachine van Proxxon waardoor het zagen van dit soort details kinderlijk eenvoudig is.

Wat rest is een pennetje van een millimeter breed. Net genoeg om in een gaatje in de velg te passen. De zes deeltjes moeten eerst op de rand van een schuurklosje worden nagewerkt want de pennetjes komen niet haaks te staan. Als de deeljes voldoen kunnen de spaken worden afgezaagd in 2 mm brede strookjes. Minstens 28 stuks en een flink aantal reserve. Daarna volgen de pennetjes aan de brede kant van de spaken. Deze pen ligt dwars op de korte pen en kan pas gezaagd worden nadat de spaken zijn afgekort.

Wat heel belangrijk is, is de afstandsmaat tussen de binnenzijde van de velg en de wielnaaf. Als deze niet bekend is kan je nog geen spaken op lengte maken.

De werktekening is in het midden zuiver aangeboord en voorzien van een stukje draadeind. De beide naven zijn op de draaibank zuiver gelijk op maat gedraaid. De schuinte van de spaken is op de bouwtekening berekend en het uitstekende deel van de naaf is verzonken in de malplaat. Zo rust de velg op de bouwtekening en kan het geheel nauwkeurig worden samengesteld.

Maar niet eerder dan dat de naaf en de velgen zijn aangeboord. De velgen zijn aangeboord op de kolomboor en de gaatjes gaan door de hele breedte heen. De naaf levert wat meer werk. Als eerste moeten er in de rondte 14 gaatjes bepaald worden. Dit kan vanaf de bouwmal. Alleen moeten er wel 14 sleuven in de naaf komen wat de pennetjes zijn hier 3 mm breed. Dat kan door aan beide kanten nog een gaatje bij te boren. Met behulp van mijn kleinste 'beitel' kunnen de gaatjes tot een sleufje worden gestoken. Voordeel is wel dat de sleufgaten in het asgat terecht komen zodat de gaatjes wat makkelijker kunnen worden doorgestoken. Er hoort normaal gesproken ook een pennetje te worden aangeboord op de kopse kanten van alle velgstukjes, maar dit lukt nooit zonder brokken te maken. De deeltjes  worden daarom maar koud op elkaar gelijmd.

Op de foto hierboven zijn alle 22 delen één keer droog inelkaar gepast. Als de spaken te lang zijn komt de velg niet dicht en als de spaken te kort zijn kun je opnieuw beginnen met het verhaal hierboven. Op de vorige foto zijn de velgstukken verlijmd met de bijbehorende spaken. Als de lijm redelijk droog is kan alles worden vastgelijmd. De sellotape op de werktekening voorkomt dat het wiel aan de tekening blijft vastzitten.

Als laatste wordt de hoepel om het wiel aangebracht. Bij gebrek aan een smederij zijn de hoepels van bandstaal gezaagd en op breedte gevijld. Daarna zijn ze op een rond voorwerp net zo lang rondgebogen tot ze de juiste cirkel kregen. De hoepelbanden zijn op de mal gepast en zuiver op stuik afgekort.  De wielvelgen zijn op de zijvlakken afgetaped met sellotape zodat de metaallijm die gebruikt wordt niet op het blanke hout vast komt te zitten.

De metaallijm is van Bison en zit in een kleine grijze tandemtube zodat hars en harder gelijk gedoseerd worden. Als het metaal ontvet is en het hout schoon is gemaakt kan de goed gemengde hars zuinig worden aangebracht.

Met behulp van wat klosjes wordt de band op zijn plaats gedrukt. Dit moet daarna zeker een paar uur met rust worden gelaten. Als de hars eenmaal droog en uitgehard is heb je metaalvijltjes nodig om het te bewerken. Het is echt fantastisch spul ook als je iets niet kunt solderen.

De houten onderdelen zijn inelkaar gelijmd. De spaken zijn naar buiten toe afgerond. De metalen stroppen houden de as op zijn plek, en de velgen zijn netjes opgepoetst.

Voor de voorkant is een haak gemaakt. Deze is net als de wielas van staalplaat gezaagd dus niet gebogen. De beugel loopt namelijk ook aan de onderzijde van de hefboom. Op de zijkant zit nog een handvat. De schalm van de ketting zit aan de haak op de voor- bovenzijde van het asblok. Hiermee wordt de stam van de grond getild. Twee stevig stangen zijn gekoppeld tussen de schoren en het asblok en geven de nodige stevigheid aan de hefboomwerking van de mallejan.

Het metaalwerk is een beetje bruin geschilderd en het houtwerk staat in de lijnolie.

Een handjevol mallejan als resultaat.

 ◄ Index     ◄ Penterbak modelbouw     ◄ Het Amsterdamsche Wapen     ▲ Top     Mallejaninfo ►

update: 2-1-2017 /mallejan.html